«Маска режимне йӗркелени пирки пӗлтернине хальлӗхе ниҫта та курман. Анчах урамсенче тата аптекӑсенче ҫавӑн пек тейӗн», — тесе ҫырнӑ Маргарита Красотина журналист Фейсбукра ҫӗркаҫ.
Журналист асӑрханӑ тӑрӑх, маскӑпа ҫамрӑксем кӑмӑлтан ҫӳреҫҫӗ. «Паян хулара шкул ачисене, уйрӑмах студентсене, маскӑллисене тата маска пек япалапа хупланнисене пӗрре урлӑ куртӑм. Пенсионерсем те пӑшӑрханаҫҫӗ. Автобусра манпа юнашар аслӑ ҫулсенчи, аллине сумкӑсем тытнӑ интеллигент лекрӗ. Пӑшӑрханса такам патне шӑнкӑравласа маска туяннине пӗлтерчӗ», — ҫырса кӑтартнӑ Маргарита Красотина.
Вӑл кӗнӗ икӗ аптекӑра та хӗрарӑмсем виҫшер пачка маска туяннӑ иккен. «Калӑн, ҫӑлӑнӑҫ», — пӗтӗмлетнӗ пурне те куракан-сӑнакан журналист.
Тинех-тинех-тинех! Яндекс.Переводчикра (чӑв. Яндекс.Тӑлмач) паянтан, 2020-мӗш ҫулхи нарӑс уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен, чӑвашларан куҫаракан тытӑма ӗҫлеттерсе янӑ. Чӑвашларан вырӑсла ҫеҫ мар, чӑвашла-тутарла та, чӑвашла-акӑлчанла та, чӑвашла-пӑлхарла та (пӗр сӑмахпа каласан, пур чӗлхепе те) куҫарать вӑл.
Яндекс.Тӑлмач ӗҫлесе кайнинче Чӑваш чӗлхе лабораторийӗн тӳпи пысӑккине кӑмӑлтан палӑртатпӑр. Аса илтерер: иртнӗ ҫулхи раштав вӗҫӗнче чӑваш чунӗллӗ энтузиастсем ҫине тӑнипе тӗнче тетелӗнче машина куҫарӑвне ӗҫлеттерсе янӑччӗ. Вӑл http://translate.chv.su/ сайтра вырнаҫнӑ.
«Яндекс.Тӑлмача эпир 250 пин чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен мӑшӑрне хатӗрлесе парса. Унтанпа пирӗн пухмач тата та ӳсрӗ. Пирӗн корпусра халь — 270 пин мӑшӑр. Ҫапла май куҫаруҫӑ пахалӑхне тата та лайӑхлатма майсем пур», — тет Чӑваш халӑх сайчӗн редакторӗ Николай Плотников, Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн ӗҫне йӗркелекенӗ.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ хатӗрлекен «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫипе» ӗҫлекенсен йышӗ пӗчӗкех мар. Николай Плотниковсӑр пуҫне Чӑваш Енре ҫуралнӑ Александр Антонова — чӑвашла тата вырӑсла текстсене мӑшӑрлакана — асӑнма пулать (вӑл «Яндексри» шырав пайӗн ӗҫченӗ), ҫавӑн пекех сканерланӑ хыҫҫӑн чӑваш тексчӗсене тӳрлетсе пулӑшакансене Светлана Трофимовӑна, Алина Ивановӑна, Эрбина Портновӑна, Оксана Антоновӑна тата ыттисене палӑртмалла.
Паллӑ тюрколог, СССР Ӑслӑлӑх Академийӗн пайташ-корреспонденчӗ, тӗнче шайӗнче пӗлекен ӑсчах ҫуралнӑранпа кӑҫалхи юпа уйӑхӗн 4-мӗшӗнче 150 ҫул ҫитӗ. Вӑл купса ҫемйинче, Етӗрнере, ҫуралнӑ. 1933 ҫулхи ҫурлан 26-мӗшӗнче Хусанта вилнӗ. Хӑйӗн ӗмӗрӗнче вӑл 40 пин сӑмахран тӑракан 17 томлӑ чӑваш словарьне хатӗрлесе хӑварнӑ. Хӑй пурӑннӑ чухне 5 томне ҫеҫ пичетлесе ӗлкӗрнӗ пулин те унӑн эткерлӗхне упракансем 17 тома кун ҫути кӑтартнӑ-кӑтартнах.
Николай Ашмаринӑн Етӗрнери ҫурчӗ халь-халь тӳнсе каясла ларать. Ҫакна 2019 ҫулхи авӑн уйӑхӗнче Чӑваш Республикин территори аталанӑвӗн агентствин сайтӗнче унӑн ертӳҫи Этнер Эгоров пӗлтернӗ. Сӑмахне ҫирӗплетме вӑл сӑнӳкерчӗксем йышлӑ вырнаҫтарнӑ. Унтанпа Сӑрта (Етӗрне патӗнче шӑпах ҫак юханшыв) сахал мар шыв-шур юхса иртнӗ. Анчах паян та ҫурт унчченхиллех тайлӑк ларать-мӗн. Кун пирки Фейсбукра ӗнер Олег Григорьев хыпарланӑ. «Етӗрнери Ашмарин ҫурчӗ япӑхса ларать. 2020 ҫулхи кӑрлачӑн 30-мӗшӗ тӗлне нимӗн те улшӑнман», — тесе ҫырнӑ Олег Григорьев.
«Тӑлӑх Тилӗ» мультфильма чӑвашла куҫарнӑ. Кун пирки тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринчи («Контактра» )«Янра, чӑваш чӗлхи! Звучи, чувашский язык!» пабликра пӗлтернӗ.
Мультфильмӑн виҫӗ верси иккен: титрсӑр, чӑвашла титрсемпе, вырӑсла титрсемпе.
Куҫараканнисем – Александр Степанов («Хавал» чӑвашсен пуҫару ушкӑнӗн ертӳҫи), Елена Кудрявцева, Эрбина Портнова. Редакторӗ – Юрий Виноградов. Вулаканӗсем – Иван Иванов, Валентина Иванова (иккӗшӗ те Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче ӗҫлеҫҫӗ), Александр Степанов. Техника енчен Василий Харитонов пулӑшнӑ.
«Янра, чӑваш чӗлхи! Звучи, чувашский язык!» паблика «Хавал» ушкӑн уҫнӑ. «Тӑлӑх тилӗ» мультфильма чӑвашла куҫарни ҫинчен унта паян пӗлтернӗ.
«Пӗр ҫын ҫуралнӑ, пилӗк ҫын вилнӗ пулать вара Елчӗк тӑрӑхӗнче? Ытти районсенче мӗнлерех-ши? Шухӑшлаттарать. Ӗлӗк Елчӗк районӗнче 45-50 пин ҫын пурӑннине астӑватӑп, халь вара 15 пин ҫын анчах шутланса тӑрать тет», — тесе ҫырнӑ Турцинче пурӑнакан Елчӗк чӑвашӗ Надина Джавадова Фейсбукри «Тӗнчери чӑвашсем» пабликра.
Надина Джавадова Елчӗк район администрацийӗн сайтӗнчи цифрӑсене тишкернӗ. Унта канашлусенчен пӗринче ЗАГС пайӗн ӗҫ-хӗлне тишкернӗ иккен. Асӑннӑ пай пуҫлӑхӗ Надежда Баймушкина пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗлтӗр граждан тӑрӑмӗн 481 актне ҫырса хунӑ. Вӗсенчен 63-шӗ — ҫурални ҫинчен. 30 арҫын ачапа 33 хӗрача ҫуралнӑ. 321 ҫын вилнӗ, ҫав шутра — 155 арҫын тата 166 хӗрарӑм. Вилнӗ арҫынсен вӑтам ӗмӗрӗ — 65 ҫул, хӗрарӑмсен — 81 ҫул.
Кӑҫалхи пуш уйӑхӗн 1-мӗшӗ хыҫҫӑн патшалӑх пулӑшӑвӗсен порталне, федерацин тата регионсен патшалӑх органӗсен сайтне кӗнишӗн укҫа тӳлеме тивмӗ. Тата тӗрӗсрех каласан, уншӑн трафик катӑлмӗ. Ҫакӑн пирки ҫыхӑнӑвӑн тӗп операторӗсемпе ҫӗршыв шайӗнче калаҫса татӑлнӑ.
Раҫҫейӗн Цифра аталанӑвӗн, ҫыхӑнӑвӑн тата массӑллӑ коммуникацисен министерствинче пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗршыв шайӗнче сайтсен «шурӑ списокне» хатӗрленӗ. Унта Патшалӑх пулӑшӑвӗн порталӗ, Раҫҫей Президенчӗн тата Правительствин, РФ Федераци пухӑвӗн икӗ палатин тата федерацин ӗҫ тӑвакан органӗсен тата ҫавӑн пекех 85 регионти правительство сайчӗсем кӗнӗ. Регионсенчи министерствӑсен тата департаменчӗсен сайчӗсене те трафика пӗтермесӗр кӗме май килӗ.
Хастар ҫынсен пӗр ушкӑнӗ чӑваш чӗлхин машина куҫарӑвне ӗҫлеттерсе янӑ. Вӑл пулӑшнипе текстсене чӑвашларан вырӑсла, вырӑсларан чӑвашла куҫарма пулать. Сайт http://translate.chv.su адреспа вырнаҫнӑ. Машина куҫарӑвне юлашки вӑхӑтра анлӑ сарӑлнӑ нейрон алгоритмӗ ҫине таянса йӗркеленӗ.
Чӑваш чӗлхин машина куҫарӑвне хатӗрлекенсем пӗлтернӗ тӑрӑх, проект хальлӗхе альфа-тест мелпе ӗҫлет. Тепӗр майлӑ каласан, ӑна хальлӗхе 100 проценчӗпех ӗҫлеттерсе ярайман-ха. Кӑлтӑк тупӑнсан ытлашши хурласа пӗтерме васкар мар. Ӳлӗмрен текстсен пахалӑхӗ те лайӑхланӗ, куҫару хӑвӑртлӑхӗ те. Сайта практика тӗслӗхӗсене пухас тӗллевпе ӗҫлеттерсе янӑ. Машина куҫарӑвӗн авторӗсем куҫарусене хаклама тата тӳрлетнӗ текстне пӗлтерме ыйтаҫҫӗ.
Чӑваш чӗлхин машина куҫарӑвӗн пахалӑхне 24 BLEU шайпа танлаштараҫҫӗ. BLEU — куҫару шайне хакламалли виҫе. Вӑл 0-рен пуҫласа 100 таран пулать. 100 пӗтӗмпех пӗр килекен куҫару тенине пӗлтерет, 70 — профессилле куҫаруҫӑсемпе танлашни. Google тата Яндекс сайтсенче вырӑсларан акӑлчанла куҫарнине 35 BLEU шайӗнче хаклаҫҫӗ. Чӑваш чӗлхин машина куҫарӑвӗ, ав, халех — 24 BLEU.
«Здоровая Чувашия» (чӑв. Сывӑ Чӑваш Ен) (www.med.cap.ru) медпорталта социологи ыйтӑмӗ ирттернӗ. Унта хутшӑнакансене иммунизацие епле хакланине уҫӑмлатма ыйтнӑ. Республикӑн медицина профилактикин, сиплев физкультурин тата спорт медицинин центрӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, ыйтӑма 236 ҫын хутшӑннӑ. Вӗсенчен 15,7% — арҫынсем, 84,3% — хӗрарӑмсем.
Анкетӑна хуравланине ӗненсен, респондентсен 86,2% ачисене прививка тутараҫҫӗ, 8,2% хӑш-пӗр привкӑна ҫеҫ тутарать, 4,9% прививкӑна хирӗҫ.
Ҫынсен 53,8% прививка сывӑ пулма кирлӗ тесе шухӑшланине пӗлтернӗ, 39,8% обществӑна эпидемирен сыхлать тесе хуравланӑ, 4,7% врачсене план тултарма кирлӗ тесе пӗтӗмлетнӗ, 1,7% прививка никама та кирлӗ мар тесе шухӑшлать.
Ыйтӑма хутшӑннисенчен 66,9% иммунизаци хӑрушсӑр япала тесе хаклать, 21,2% хуравлама аптӑранӑ, 11,9% прививка хӑрушсӑрлӑхне шанмасть.
Тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенче темле ҫыракан та пур. Хӑшӗсем пӗр-пӗр ҫыннӑн страницине ватаҫҫӗ те унӑн ҫывӑх ҫынни вилни е йывӑр чирлени, ҫавӑнпа укҫа-тенкӗ кирли пирки хыпарлаҫҫӗ. Тусӗсен йывӑр хуйхӑ тесе пӗлӗш-тӑванӗ пулӑшма васкать.
Шупашкарти банксенчен пӗринче ӗҫлекен 32 ҫулти хӗрарӑм патне те ҫавӑн пек хыпар ҫитнӗ. Ӑнӑ тусӗн ҫывӑх ҫынни вилни ҫинчен систернӗ. Ҫынна тирпейлесе пытарма тӑкаклине банк ӗҫченӗ аван ӑнланнӑ. Тусне хайхи хӗрарӑм 12 пин тенкӗ куҫарса панӑ. Хӑй улталаннине вӑл каярах ӑнланса илнӗ-ха. Анчах укҫа паллӑ мар ҫынсем патне куҫса кайма ӗлкӗрнӗ ӗнтӗ. Шӑнман пӑрпа такам лартса янине тавҫӑрнӑ хыҫҫӑн банк ӗҫченӗ пакунлисенчен пулӑшу ыйтнӑ. Халӗ унтисем ултавҫӑсене тупса палӑртассипе ӗҫлеҫҫӗ.
Чӳкӗн 13-мӗшӗнче сӑтӑрҫӑсем чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсен темиҫе страницине ҫӗмӗрнӗ. Шар курнисен йышӗнче Виталий Сергеева тата Вероника Пинеслӑва асӑнма пулать — сайт редакторӗ вӗсенчен укҫа енчен пулӑшу ыйтакан ҫырусем илнӗ.
Сӑмахран, Виталий Сергеевӑн страницинче амӑшӗ ҫул-йӗр инкекне лекни пирки ҫырнӑ, ӑна васкасах укҫапа пулӑшмалли пирки вырнаҫтарнӑ. Сехетрен, калас пулать, унӑн страницинче ҫӗмӗрни пирки информаци вырнаҫтарнӑ. Ҫавӑн пекех Вероника Пинеслуран та ҫыру ҫитнӗ, ун ячӗпе 12 пин тенкӗ укҫа ыйтнӑ.
Калас пулать, пӗр-пӗр страницӑна кӗме май тупнӑ хыҫҫӑн сӑтӑрҫӑсем унӑн юлташӗсенчи аккаунтсенчен вӑл е ку майпа укҫа ыйтма пуҫлаҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтрах вӗсем хӑйсен ҫырӑвӗсене шар курнӑ ҫыннӑн ӳсӗмне кура хатӗрлеҫҫӗ.
Хӑвсамӑр страницӑсен вӑрттӑн сӑмахӑрсене тивӗҫлӗ шайра упрамалли пирки аса илтеретпӗр, пули-пулми сайтсенче вӗсене кӗртмелле мар. Унсӑр пуҫне, час-часах страницӑна кӗме май тупнин сӑлтавӗсенчен пӗри вӑл — тӗрлӗ ресурссенче пӗрешкел парольпе усӑ курни. Пӗринче пӗлнипех сӑтӑрҫӑсем тӳрех темиҫе сайта кӗме май тупаҫҫӗ. Ҫавӑн пекех укҫа ыйтсан килӗшме сӗнместпӗр — юлташӑрсем ыйтаҫҫӗ пулин те маларах вӗсемпе телефонпа ҫыхӑнса лару-тӑру мӗнлерех пулнине ыйтса пӗлӗр.
-2.7 °C